پس از بارها تمدید فعالیت و مهلت دادن به هاتگرام و تلگرام طلایی برای مستقل شدن، و حدود یک سال دور زدن فیلتر تلگرام، بالأخره فعالیت آنها در فضای مجازی کشور پایان یافت.
روغن ریخته ای که نذر امامزاده شد
اوایل امسال سرویس امنیتی Google -که خود یکی از خطرناکترین شرکت های دنیا برای افشای حریم خصوصی و تهدیدی برای امنیت سایر کشورهاست – در پیامی به کاربران ایرانی هشدار داد که این دو اپلیکیشن ایمنی ندارند و در یک اقدام عجیب به طور خودکار آن را از گوشی ایرانی ها حذف کرد.
هر چند که هشدار Google در مورد هاتگرام و تلگرام طلایی به کاربران ایرانی، مصداق همان ضرب المثل ایرانی هاست که: «دیگ به دیگ می گوید رویت سیاه است.» اما این اقدام نمایشی Google، هم با اعتبار سایر نرم افزارهای ایرنی بازی کرد و آش نخورده و دهان سوخته برای آنها شد، وهم تمام رشته های ریسیده شده و امکانات کشور را که به دلیل بی تدبیری مسئولین در اختیار هاتگرام و تلگرام طلایی قرار گرفته بود، یک شبه پنبه کرد و در واقع بعد از یک سال سرگردانی مردم، دوباره به اول خط رسیدیم!
اکنون و پس از کوتاهی های وزارت ارتباطات و همچنین تصمیمات غلط مرکز ملی فضای مجازی در مورد پیامرسان های ایرانی و شکست مأموریت هاتگرام و تلگرایی، اعلام پایان فعالیت آنها در واقع روغن ریخته ای است که نذر امامزاده شده است .
حال باید دید وزیر ارتباطات که برای چیزهای کوچکتر از این، نمایش و هشتگ حق الناس در توییتر به راه می اندازد، در برابر این شکست بزرگ – که خود نیز به نوعی از تکمیل کنندگان این جورچین غلط بوده است و نمی تواند شانه خالی کند – به مغالطه کردن روی می آورد یا اینکه از مردم عذرخواهی می کند؟
قرار بود که این دو پوسته ایرانی برای دوران گذار، کمک حال کوچ کاربران از تلگرام به شبکه های اجتماعی داخلی باشند _ هر چند که از همان ابتدا غلط بودن این تصمیم محرز بود –اما بعد از آن دیدیم که فیلتر تلگرام به نام شبکه های داخلی و به کام هاتگرام و تلگرام طلایی تمام شد.
اجازه دادن به فعالیت این دو ابر فیلترشکن در واقع مانند این بود که در سراسر مرز جغرافیایی کشور جلوی واردات جنس قاچاق را بگیریم اما به طور رسمی اعلام کنیم: « فقط از یک گذرگاه که معین شده آزاد هستید که جنس قاچاق وارد کنید.» در اینصورت، این همه هزینه و به کار گیری نیرو و امکانات برای رشد تولید داخلی و همچنین جلوگیری از وارادات قاچاق چه سودی دارد؟ در واقع این کار باعث نقض غرض می شود.
اگر امروز هاتگرام و تلگرام طلایی شکست می خورند، چگونه اجازه می دهیم کسب و کارهای مردم بر بستر جاسوس افزارهای دشمن شکل بگیرد که با یک انگشت اشاره، گرا دادن و یا تحریم دشمن، همه زحمات مردم و امکانات کشور باد هوا می شوند؟
شواهد نشان می دهد وزیر ارتباطات علاقه زیادی به ساختن برج بر روی باتلاق خارجی ها دارد. باید پرسید که چرا وزارت ارتباطات در این چند سال وقت را تلف کرده و به جای ایجاد پیامرسان ملی، که به دلیل اهمیت قضیه، جزو پروژه های کلان ملی محسوب می شود، حتی سعی کرده که آب به آسیاب تلگرام بریزد؟
در روزهایی که مردم بین وایبر و واتس آپ و لاین سرگردان بودند، وزیر ارتباطات – که در آن زمان مدیر ارتباطات زیر ساخت و معاون وزیر بود – چرا به جای مذاکره با پاول دوروف، مدیر تلگرام – که هیچ گاه هم محتوای جلسه را افشاء نکرده – به فکر توسعه شبکه های اجتماعی داخلی که در آن زمان هم وجود داشتند، نبوده است و باعث شد یک جاسوس افزار ناشناخته خارجی به کمک ایرانی ها رونق بگیرد؟
آیا غیر از این است که اگر در این چند سال خوب عمل می شد، نه نیازی به تلگرام ، و نه نیازی به هاتگرام و تلگرام طلایی و خروارها توجیه غیر قابل قبول برای فعالیت آنها بود؟
بودجه برای دور زدن فیلتر تلگرام داریم اما برای پیام رسان ایرانی نه!
در مورد هزینه های صورت گرفته برای دور زدن فیلتر تلگرام توسط دولت، نصرالله پژمانفر، رئیس کمیته فضای مجازی کمیسیون فرهنگی مجلس، ضمن بیان اینکه 400 میلیارد تومان برای هاتگرام و تلگرام طلایی هزینه شده است و سرورهای فراوان و خدمات دیگر به آنها ارائه شده است، می گوید: « تلگرام طلایی و هاتگرام با نظارت وزارت اطلاعات و وزارت ارتباطات فعالیت کرد و فارغ از مصاحبه‌های مسئولان ذی‌ربط در این خصوص، مستندات فراوانی در ارتباط با این موضوع دارم که این وابستگی را ثابت می‌کند.»
قربانگاه پیام رسان های ایرانی با چاشنی بازی با آبرو
اما این امکانات را با امکانات داده شده به پیامرسان های ایرانی مقایسه کنید. محسن غفاری مدیر پیامرسان ایتا در گفتگوی اختصاصی با جهان نيوز اینگونه می گوید: «وقتی دوستان مرکز ملی فضای مجازی در سال 96 برای بازدید به مرکز ما آمده بودند من به آنها گفتم که بین 30 تا 50 میلیارد تومان فقط سخت افزار نیاز است – البته با دلار عادی سال 96- غیر از رک و تجهیزات شبکه … که بتوانیم در مراکز داده دیتا سنتر بگذاریم. آن دوستان گفتند که با توجه به اهمیت موضوع پیامرسان، این رقم اصلاً پولی نیست.»
همچنین جواد جاوید نیا، معاون دادستان کل کشور در امور فضای مجازی نیز سال گذشته در مصاحبه ای گفت: «تلگرام 3000 سرور برای ایرانی‌ها دارد… در ارزیابی ای که صورت گرفته برای آن که سرویسی بتواند مانند تلگرام پاسخگو باشد باید حداقل معادل 300 میلیارد تومان بودجه و امکانات داشته باشد.»
این در حالی است که وام داده شده به پیامرسان ها، معادل 5 میلیارد تومان بود، که بعضی از پیامرسان ها نیز همان رقم خنده دار را نیز دریافت نکردند. هر چند که سود این وام نیز خود معضل دیگری برای پیامرسان ها بود. در حالیکه بهترین کار به جای پرداخت وام، اعطای زیرساخت، سرور و امکانات سخت افزاری براساس میزان رشد هر یک از پیامرسان ها بود.
با این وجود، اگر 3000 هزار سرور تلگرام را با 10 سرور داده شده از سوی وزارت ارتباطات به پیامرسان ها و همچنین وام 5 میلیاردی را – که همه پیامرسان ها هم آن را دریافت نکردند – با 300 میلیارد بودجه مورد نیاز مقایسه کنیم، درمی‌یابیم که تفاوت ره از کجا تا کجاست.
از نظر اعطای پهنای باند نیز، پهنای باند داده شده به پیامرسان ها، اختلال داشت و حتی گزارش ها حاکی از آن است که بعضی مواقع با استفاده از فیلترشکن، سرعت و عملکرد پیامرسان ایرانی بهتر شده است!
محاسبه فنی نادرست، تعمد یا سهو؟
در یکی از جدید ترین مصاحبه ها، حمید فتاحی، معاون وزیر ارتباطات و مدیرعامل شرکت ارتباطات زیرساخت اینگونه گفته است: «به طور میانگین به ازای هر سرور می‌توانید یک میلیون کاربر را ساپورت کنید»
با توجه به گفته او در همان مصاحبه که گفته است :« رقمی نزدیک به ۳۳ تا ۳۴ میلیون کاربران از طریق پوسته‌ها به تلگرام متصل می‌شوند.» – این مصاحبه در اردیبهشت ماه سال 98 منتشر شده است- باید نتیجه گیری کرد که تنها 34 سرور برای پوشش این تعداد کاربر کافی است!
این در حالی است که مدیر پیامرسان ایتا اظهار تعجب کرده و می گوید: «از نظر فنی امکان ندارد که برای هر یک میلیون نفر، یک سرور در نظر گرفته شود.»
از سوی دیگر همان گونه که گفته شد، جواد جاوید نیا، معاون دادستان کل کشور در امور فضای مجازی نیز تصریح کرده است: «تلگرام 3000 سرور برای ایرانی‌ها دارد.»
همچنین بنابه گفته عبدالصمد خرم آبادی معاون اسبق دادستان کل کشور در امور فضای مجازی، 200 سرور از محل بیت المال به تلگرام طلایی اختصاص داده شد، که خود گواه دیگری بر رد سخن حمید فتاحی است. البته این ادعای معاون اسبق دادستان، در خرداد ماه سال گذشته و در همان اوایل فیلترینگ گفته شده است. یک منبع آگاه به جهان نيوز گفت که هاتگرام و تلگرام طلایی، حتی مجوز 2000 سرور را هم دریافت کردند. هر چند که با اتفاقات رخ داده معلوم نیست حکایت آنها چه خواهد شد؟
دولت نمی توانست یا نخواست؟
در کنار همه این موارد، بنا به اظهارات برخی کارشناسان در گفتگو با جهان نيوز، دولت از محل فروش پهنای باند خارجی، میلیاردها تومان سود می برد. اما چرا فقط بخشی از همان پول را که مدت هاست به دست آورده و می آورد، در راه پیشرفت و توسعه شبکه های اجتماعی داخلی هزینه نکرد؟ شاید اینگونه مشتبه شود که هر چه بیشتر مردم از شبکه های اجتماعی و پهنای باند خارجی استفاده می کنند، سود بیشتری نصیب دولت می شود.
یک سؤال دیگر هم باقی می ماند و آن اینکه به احتمال قوی وزارت ارتباطات می داند که شبکه های اجتماعی خارجی به دلیل اهمیت قضیه و برای جذب کاربران، صدها میلیون دلار – اگر نگوییم میلیاردها دلار – هزینه کرده اند، بنابراین امکانات و زیرساخت های آماده شده برای پیامرسان های ایرانی – که در مقایسه با هدف مورد نظر خنده دار به نظر می رسد – نشان از این دارد که وزارت ارتباطات یا به عمق قضیه و اهمیت بومی سازی شبکه های اجتماعی در دنیای امروز پی نبرده – در خوشبینانه ترین حالت – و یا اینکه پی برده اما نظاره گر ذبح شدن داخلی ها بوده است.
در هر دو صورت به رغم برخی بازی های نمایشی وزیر، خیلی از شواهد نشان از ناتوانی وزارت ارتباطات در مدیریت و حراست از فضای سایبری کشور دارد.
البته شورای عالی فضای مجازی نیز در قضیه پیامرسان ها، شریک وزرات ارتباطات است. زیرا امکانات مصوب شده در شورای عالی فضای مجازی در شأن یک مبارزه تمام عیار با شبکه های اجتماعی دشمن نبوده است. هر چند نهادهایی مانند بانک مرکزی، وزرات ارشاد و سایر نهاد ها نیز بر اساس مصوبه های شورای عالی فضای مجازی، در این زمینه مسئولیت هایی دارند.
آیا مردم به نرم افزارهای ایرانی بی اعتماد بودند؟
برخی از همان ابتدای فیلتر تلگرام برای مورد استقبال قرار نگرفتن پیامرسان های ایرانی شبهه پراکنی می کردند که آنها امنیت ندارند. اما چگونه همان کاربر ایرانی از کافه بازار و سایر اپلیکیشن های ایرانی استفاده می کند و ذره ای هم شک به خود راه نمی دهد که آیا آنها امن هستند یا نه؟
مگر کسب و کارهای اینترنتی از بستر همین اپلیکیشن های ایرانی مرسوم، دریافت و پرداخت ندارند؟ بنابر آمار، اغلب کاربران ایرانی تلگرام، بعد از پیدا شدن سر و کله هاتگرام و تلگرام طلایی و اعلام مجوز داشتن آنها، به این دو پوسته ایرانی کوچ کردند، در حالیکه بسیاری از آنها می دانستند که این دو نرم افزار، متعلق به داخلی هاست.
بنابراین، اصل اولی این است که کاربر ایرانی به نرم افزارهای ایرانی اعتماد دارد، مگر اینکه از جای دیگری به او القای ناامنی شود. در مورد پیامرسان های ایرانی نیز به دروغ القای ناامنی صورت می گرفت. در حالیکه فتوای مقام معظم رهبری در مورد حفظ حریم خصوصی حجت را بر همه تمام کرد.
از سوی دیگر، عملکرد دولت نشان می دهد که بدش نمی آمده از ماجرای تلگرام استفاده سیاسی کند. همانگونه که در چندین ساله گذشته دولت توانست میلیون ها نفر بر کاربران تلگرام بیفزاید، با اجرای دقیق حکم قضایی و با بسیج کردن نهادهایی مانند وزارت آموزش و پرورش، بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و سایر نهاد های پر جمعیت دولت در ممنوعیت استفاده از تلگرام و پوسته های آن، موجب می‌شود تا مردم بیش از پیش از نرم افزارهای داخلی استفاده کنند.
در مجموع باید گفت که عوامل متعدد دست به دست هم داد که به ناحق پیام رسان های ایرانی ضعیف نشان داده شوند. در حالیکه کیفیت یک نرم افزار و یا شبکه اجتماعی، فقط به طراحی و برنامه نویسی آن وابسته نیست. چه بسا نرم افزاری از نظر فنی مشکلی ندارد و یا مشکل فنی آن قابل برطرف کردن است، اما با فراهم نشدن زیرساخت های لازم و بسترهای حیاتی برای جذب کاربر از سوی مسئولین، باعث می شود که همه چیز به پای ضعف نرم افزار ایرانی نوشته شود.
هر چند که تلگرام از همان ابتدا اشکالات فراوانی داشت و این صبر و تحمل کاربران بود که باعث شد به بلوغ برسد، اما باید توجه کرد که معمولاً مخاطب ایرانی -به دلایل مختلف – در مورد نرم افزارهای ایرانی این صبر و تحمل را نخواهد داشت. به همین دلیل ممکن است اولین اختلال در شبکه اجتماعی داخلی موجب نارضایتی و حذف آن شبکه اجتماعی از سوی مخاطب شود. اما شاید مخاطب یک درصد هم احتمال ندهد که ممکن است به دلیل مهیا نشدن زیرساخت های لازم، کیفیت پیام رسان پایین آمده نه اینکه نرم افزار ایرانی بی کیفیت باشد!
