تاکنون ۲ تونل دستکند در استان گیلان مورد شناسایی قرار گرفته است؛ تونل دستکند روستای میکال در ارتفاعات دیلمان و تونل روستای گلسرک در شهرستان رشت. به لحاظ قدمت تاریخی، تونل میکال مربوط به دوره اشکانی و تونل گلسرک به اواخر قاجار تخمین زده شده است. حالا مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی گیلان اعلام کرده هر دو تونل تاریخی قرار است با اعتبار تخصیص یافته، ساماندهی شود.
سال ۱۳۹۵، ولی جهانی -که در آن مقطع رئیس مرکز باستان شناسی میراث فرهنگی گیلان بود- خبر کشف یک مخفیگاه زیر زمینی به طول ۱۵۰متر در عمق ۱۲متری در کوه های سیاهکل را اعلام کرد. دسترسی به این تونل از شهرستان های رودبار، املش و رانکوه امکان پذیر است ولی نزدیکترین مسیر از مرکز استان، از شهرستان سیاهکل به سمت روستای ملکوت و گذر از شیب تپه ماهوری روستای میکال می باشد. پیش از این، سه اثر تاریخی در روستای میکال به ثبت ملی رسیده است؛ گورستان های باستانی «گون کر» و «قزوین صحرا» با شماره ثبت ۲۱۵۴۳ و ۲۱۵۴۴ (متعلق به هزاره اول قبل از میلاد) و گورستان «سنگ سان» با شماره ثبت ۲۰۶۱۰ متعلق به دوره اشکانی.
تونل میکال چهارمین اثری است که موقعیت تاریخی و ممتاز روستای میکال را نشان می دهد. محلی‌ها از سال های بسیار دور از وجود این تونل باخبر بودند و گورستان و حریم این تونل تاریخی پیش از این بارها مورد دستبرد حفاران غیر مجاز قرار گرفته بود. همین حفاری های غیرمجاز باعث می شود دهانه تونل بسته شود. شاهد این ادعا، یادداشت های دکتر منوچهر ستوده در کتاب «از آستارا تا استرباد»است که دهه ۴۰خورشیدی از روستای میکال بازدید کرده بود. اگرچه وی به دلیل بسته بودن دهانه تونل نتوانسته بود از تونل میکال بازدید نماید، ولی یادداشت های وی به نقل از اهالی روستا، نشان می دهد مردم میکال از گذشته های بسیار دور از وجود این تونل باخبر بودند.
مدیرکل میراث فرهنگی بتازگی در پرتال این اداره اعلام کرده که تونل میکال در سال ۱۳۹۹ مورد شناسایی قرار گرفته است، اما پیشتر و در سال ۱۳۹۵ نیز همین خبر را اعلام کرده بود. پرونده ثبتی تونل میکال به گفته ولی جهانی، در سال ۱۳۹۹ تکمیل و برای ثبت در فهرست آثار ملی به دبیرخانه شورای ثبت کشور ارسال می شود. برای تکمیل این پرونده، نقشه برداری، مستندسازی و کاوش های اولیه باستان شناسی، توسط یک هیات باستان شناسی در میکال صورت می گیرد. حالا با ثبت ملی این تونل و با اعتبار تخصیص یافته، اداره کل میراث فرهنگی گیلان می تواند مطالعات پژوهشی بیشتری بر این تونل داشته باشد و اقدامات اولیه برای بازدید گردشگران از این تونل فراهم شود.
ولی جهانی، در این باره می گوید: در سال جاری، پیمانکاری بدین منظور با اداره میراث فرهنگی قراردادی منعقد کرده و طی این قرارداد با اعتبار ۲ میلیارد ریال قرار است ساماندهی اولیه غار صورت گیرد. مدیرکل میراث فرهنگی گیلان می افزاید: در حال حاضر، ورودی غار بطور کامل خاکبرداری شده و یک درب هم به سبک سنتی بر ورودی غار نصب شده است. البته به دلیل وجود چاه آب در داخل غار و هدایت برخی از آبراه اهالی روستا به این تونل در سال های بسیار دور، هنوز امکان تردد گردشگر به تونل میکال امکان پذیر نیست و بسترسازی مناسب برای ایمن سازی فضای داخلی تونل و سنگفرش آن برای دسترسی بهتر گردشگران، از برنامه های آتی میراث فرهنگی است.
ولی جهانی از روی شواهد باستان شناسی می گوید:این تونل زیرزمینی متعلق به دوره اشکانی است و در دوره اسلامی هم کاربرد داشته است. از روی معماری طاق مانند و برخی شواهد دیگر گمان می رود در این تونل دستکند، مهرابه های آیین میترا هم بوده است. به گفته این مقام مسئول، بالای تونل دستکند، گورستانی باستانی متعلق به عصر آهن بوده که در حفاری‌های غیر مجاز قبل از انقلاب، عمده آثار آن از بین رفته است. ابعاد این تونل دستکند تا جاییکه مورد شناسایی قرار گرفته، در حال حاضر ۱۵۰متر طول و چهار متر عرض و ۳متر و ۲۰سانتی متر ارتفاع دارد و با توجه به تکنولوژی آن زمان و ابعاد زیاد آن که در ارتفاع بالای ۱۷۰۰متر از سطح دریا کنده شده، جایگاه مهم این تونل را نشان می دهد.
مدیرکل میراث فرهنگی بیان می دارد: وجود چاه های عمیق آب، آثار تنبوشه های سفالی، دودکش و پیه سوزها به منظور تامین روشنایی و امکان زندگی در تونل، برخی از یافته های باستان شناسی در این تونل است و به‌نظر می رسد تونل میکال به عنوان یک مخفیگاه بزرگ در زمان خطر و یا محل زندگی، در دوره اشکانی و هم در دوره اسلامی کاربرد داشته است.
این باستان شناس با اشاره به فاصله ۳۰۰متری این تونل دستکند با دستکند دیگری در روستای میکال می گوید: مخفیگاه مذکور ۲ شاخه دارد؛ یکی از شاخه های تونل درست در زیر خانه های روستای میکال عبور کرده و به دلیل چاه های عمیق داخل آن، اگوهای خروجی آب منازل به تونل هدایت شده و در حال حاضر امکان حفاری و بازدید از آن وجود ندارد. تونل دوم از مزارع گندم و از نزدیکی روستای میکال عبور کرده و در امتداد شرق به غرب به خارج روستا منتهی می شود. حالا بتازگی دهانه سه متری ورودی تونل باز شده و دوستداران میراث فرهنگی می توانند از این تونل مخفی بازدید کنند. شاید بتوان این تونل را با سازه شهر نوش آباد در حوالی کاشان مقایسه کرد ولی هنوز زیرساخت های لازم برای بازدید گردشگران برای تونل میکال هنوز آنچنان که باید فراهم نشده است.
